Mazury domki to nie tylko lasy i jeziora. To także region o burzliwej historii z mnóstwem średniowiecznych zabytków. Do dziś zachowało się w całości lub we fragmentach ponad 30 zamków, m. in. w Olsztynie, Kętrzynie, Reszlu, Rynie, Lidzbarku Warmińskim, Nidzicy, Pasłęku, Węgorzewie, Ostródzie, Kwidzynie, Sztumie. Najbardziej znanym jest z całą pewnością monumentalny, położony na terenie Żuław (ale mocno historycznie związany z pozostałą częścią regionu Zielonych Płuc Polski) zamek w Malborku – zabytek klasy „0”, wpisany w 1997 na listę światowego dziedzictwa kulturalnego i przyrodniczego UNESCO i jedna z największych tego typu budowli na świecie. Każdego roku siedzibę Zakonu Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie (pełna nazwa Zakonu Krzyżackiego) odwiedza ponad 500 tysięcy osób z całego świata. Mimo upływu czasu do dziś zamek urzeka swoją potęgą i posmakiem Mazury noclegi średniowiecza. Jest to największa ceglana budowla w Europie. Oprócz zamków na Mazurach spotkać można wiele innych zabytków. Wśród atrakcji historyczno-architektonicznych znajduje się m. in. Zespół Wzgórza Katerdralnego we Fromborku z gotycką katedrą z XIV w. i słynnymi organami (odbywają się tam co roku słynne w całej Europie koncerty organowe), Muzeum Mikołaja Kopernika wraz z planetarium i wieżą widokową. Do pięknych i dobrze zachowanych obiektów sakralnych należą również katedry w Kwidzynie i Elblągu oraz liczne zabytkowe kościoły, m. in. w Gietrzwałdzie, Olsztynie, Świętej Lipce, Dobrym Mieście, Ornecie, Lidzbarku Warmińskim, Nowym Mieście Lubawskim, Reszlu, Kętrzynie, Stoczku Klasztornym, Krośnie, Chwalęcinie, Lubawie. Warto wiedzieć, że w Gietrzwałdzie znajduje się jedyne w Polsce uznane miejsce objawień Matki Bożej. Mazury pokoje gościnne
Z historią tych ziem nieodłącznie kojarzą się Krzyżacy, którzy po sprowadzeniu ich do Polski przez Konrada Mazowieckiego w 1230, szerząc przemocą wiarę chrześcijańską opanowali do 1283 r. całość ziem Prusów. Na podbitych terenach tworzyli swoja infrastrukturę – w tym liczne zamki. Nie należy także zapominać o oporze mieszkańców tych ziem przed krzyżackim wyzyskiem i licznych wojnach, które przetoczyły się przez te obszary. Panowania Krzyżackiego nie przerwało nawet zwycięstwo połączonych wojsk polsko-litewskich pod Grunwaldem w 1410 r. (jedna z największych bitew średniowiecznej Europy). Największa warownia średniowiecznej Europy – zamek w Malborku – padła dopiero w 1457 r. Wtedy to bowiem zamek witał wjeżdżającego króla Polski Kazimierza Jagiellońzyka, który wykupił wcześniej twierdzę z rąk Oldrzycha Czerwonki dowodzącego czeskimi wojskami zaciężnymi. Dodać należy, iż beznadziejna sytuacja finansowa Zakonu Krzyżackiego spowodowała jego niewypłacalność wobec czeskich wojsk Mazury agroturystyka zaciężnych, co w konsekwencji doprowadziło do przejęcia przez nich twierdzy w Malborku. Po długotrwałych negocjacjach 6 VI 1457 Polacy odkupili Malbork od zaciężnych za kwotę 190 000 złotych węgierskich. Dzień później wielki mistrz Zakonu Ludwig von Erlichshausen został wyprowadzony z zamku i pod eskortą wywieziony do Chojnic. W ten sposób twierdza nie do zdobycia za pomocą konwencjonalnych metod od 1457 roku zostaje siedzibą władz polskich (aż do rozbiorów w roku 1772), Krzyżacy zaś przenoszą swoją siedzibę do Królewca. Należy jednak dodać, że ani ten fakt, ani podpisany w Toruniu traktat pokojowy kończący wojnę trzynastoletnią (19 X 1466) nie zakończył burzliwych dziejów tych ziem o czym świadczyć może chociażby fakt kolejnej wojny z Zakonem w latach 1519-1521. Mazury pensjonaty
Polacy nie wykorzystali wielu zwycięstw nad zakonem krzyżackim takich jak zwycięstwo z 1410, czy też wykupienie Malborka z rąk Krzyżaków w 1457. W 1525 wykształcił się na tych terenach nowy twór polityczny – Prusy Książęce. Pozostawały one w lennej zależności od Rzeczypospolitej od samego poczatku, czyli od 1525 r., kiedy to Albrecht Hohenzollern sekularyzował państwo zakonne i złożył w Krakowie hołd królowi polskiemu (tzw. Hołd Pruski – pisany niekiedy z wielkich liter dla podkreślenia wielkiej rangi tego wydarzenia). Powstały wtedy tzw. Prusy Książęce. Dziś wydarzenie to jest uznawane przez wielu historyków za wielki błąd ówczesnego władcy Rzeczypospolitej – Zygmunta I Starego. Warto pamiętać, że sejm postulował inne rozwiązanie – całkowitą likwidację państwa pruskiego i włączenie go do Korony.